Hội Nông dân An Giang làm cầu nối giúp nông dân, HTX liên kết với doanh nghiệp xây dựng cánh đồng lớn.

An Giang là tỉnh đầu nguồn lưu vực sông Cửu Long, có tổng diện tích là 363.762 ha, trong đó đất sản xuất nông nghiệp là 298.439,37 ha. Toàn tỉnh có 07 huyện, 02 thị xã, 02 thành phố. 

Những năm qua, tình hình sản xuất nông nghiệp của tỉnh có nhiều chuyển biến tích cực luôn chiếm ưu thế trong nền kinh tế, nhiều mô hình, hình thức sản xuất có hiệu quả được nhân rộng; hệ thống thuỷ lợi được đầu tư nâng cấp; đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ, cơ giới hoá, xã hội hoá công tác giống vào sản xuất ngày càng nhiều; trình độ sản xuất được nâng lên; chất lượng sản phẩm nông nghiệp từng bước đáp ứng thị trường tiêu thụ; các hình thức hợp tác trong sản xuất ngày càng đa dạng phong phú, tạo thêm nhiều việc làm, tăng thu nhập cho nông dân.

Ông Nguyễn Văn Nhiên - Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh An Giang nói về vai trò của Hội Nông dân An Giang làm cầu nối giúp nông dân, HTX liên kết với doanh nghiệp xây dựng cánh đồng lớn tại Diễn đàn Nông dân quốc gia năm 2023

Từ năm 2011, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phát động mô hình "Cánh đồng lớn". Tại các tỉnh, thành Nam Bộ đã xây dựng hình thành cánh đồng lớn theo nhiều hình thức liên kết khác nhau như: cánh đồng kỹ thuật 1 phải 5 giảm, cánh đồng cung ứng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật; cánh đồng gắn doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm; cánh đồng vừa tập huấn kỹ thuật vừa cung ứng giống, vật tư nông nghiệp đầu vào; cánh đồng cung ứng vật tư nông nghiệp đầu vào và tiêu thụ sản phẩm đầu ra cho nông dân. 

Hưởng ướng phát động, ngành Nông nghiệp An Giang cùng với các ngành các cấp phối hợp tổ chức tuyên truyền, vận động nông dân tham gia, trên địa bàn đã có những mô hình liên kết sản xuất cung ứng tiêu thụ đem lại thành công lớn và các mô hình đanh hình thành theo tiêu chí của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về "Cánh đồng lớn mẫu lớn", "cánh đồng lớn" và hiện nay là "Cánh đồng liên kết"

Với lợi thế về sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là sản xuất lúa. Hàng năm, An Giang đã đóng góp vào xuất khẩu gạo với sản lượng lớn nhất khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long. 

Việc xây dựng cánh đồng lớn là một giải pháp quan trọng, lâu dài, góp phần tái cơ cấu ngành nông nghiệp, nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững trong sản xuất lúa gạo nói riêng và các loại cây trồng khác. 

Mô hình cánh đồng lớn với mục tiêu tăng năng suất bình quân và tăng giá trị hạt gạo, canh tác lúa theo hướng thâm canh bền vững, đảm bảo vệ sinh an toàn và thân thiện với môi trường, tiêu thụ hết lúa hàng hóa và gia tăng lợi nhuận cho nông dân.

Qua đó, Hội Nông dân tỉnh đã chỉ đạo Hội Nông dân cơ sở đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nông dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, tham gia chuỗi liên kết sản xuất theo mô hình cánh đồng lớn, ứng dụng công nghệ cao… vào nội dung các buổi họp Ban Chấp hành, chi tổ hội và sinh hoạt câu lạc bộ nông dân (CLBND) thường kỳ. 

Hội các cấp chủ động xây dựng các tổ chức đại diện nông dân trong thực hiện chuỗi liên kết sản xuất và vùng nguyên liệu đáp ứng theo yêu cầu của các công ty, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh.

Hội Nông dân tỉnh cùng với ngành nông nghiệp phối hợp với các công ty triển khai kế hoạch thực hiện cánh đồng lớn xây dựng vùng nguyên liệu của công ty ngay đầu vụ những nội dung như: triển khai kế hoạch thực hiện của công ty trong từng vụ gồm diện tích, loại giống, phương thức triển khai, hợp đồng tiêu thụ. Hỗ trợ thành lập Tổ hợp tác (THT), hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) tổ chức nông dân trong ký kết hợp đồng sản xuất và tiêu thụ.

Trong giai đoạn 2016 – 2018, diện tích sản xuất lúa, nếp có hợp đồng liên kết với doanh nghiệp đạt từ 30.333 ha đến 43.210 ha, chiếm khoảng 4,83-6,46% diện tích sản xuất lúa của tỉnh. Diện tích còn lại được tiêu thụ chủ yếu qua thương lái, qua trao đổi giữa nông dân với nông dân.

Năm 2019, liên kết sản xuất và tiêu thụ giảm, chỉ đạt diện tích 31.190 ha, đạt khoảng 5% diện tích gieo trồng cả tỉnh. Tuy nhiên, vẫn có nhiều doanh nghiệp thực hiện rất tốt nhiều năm liền như Tập đoàn Lộc Trời, Công ty Angimex-Kitoku, Cty TNHH lương thực Tấn Vương, Công ty CP Gentraco.

Năm 2020 thực hiện liên kết tiêu thụ trên diện tích 80.000 ha với khoảng 30 doanh nghiệp có kế hoạch thực hiện trong năm 2020: vụ Đông Xuân 2019-2020: 35.000 ha, Hè Thu 2020: 20.000 ha và Thu Đông 2020: 25.000 ha.

Năm 2021 là năm bước đầu tỉnh An Giang xây dựng được mô hình Hợp tác xã tổ chức sản xuất nông nghiệp theo chuỗi giá trị ngành hàng chủ lực của tỉnh, từ đó phát triển thành HTXNN kiểu mẫu, có tính lan tỏa, đáp ứng được yêu cầu, mong muốn của người dân và doanh nghiệp. Năm 2022, Hội đồng nhân dân tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 23/2022/NQ-HĐND ngày 11/11/2022 sửa đổi, bổ sung một số điều của quy định Chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp trên địa bàn tỉnh An Giang ban hành kèm theo Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐND ngày 12/7/2019 của Hội đồng nhân dân tỉnh; trong đó đã bổ sung căn cứ sử dụng nguồn kinh phí từ Nghị định số 62/2019/NĐ-CP của Chính phủ để thực hiện hỗ trợ cho các dự án/ kế hoạch liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp trên địa bàn tỉnh. 

Đồng thời, thường xuyên tổ chức nhiều cuộc hội nghị, hội thảo tuyên truyên, vận động, kết nối và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có uy tín, tiềm lực tài chính thực hiện liên kết sản xuất với các HTX, THT trên địa bàn tỉnh nhằm đầu tư, xây dựng, hình thành các vùng nguyên liệu quy mô sản xuất hàng hóa trên địa bàn tỉnh.

Qua quá trình triển khai, năm 2022 diện tích sản xuất lúa, nếp ký kết hợp đồng tiêu thụ đạt 120.000 ha (vụ Đông Xuân 2021-2022 là 34.620 ha, vụ Hè Thu 2022 là 46.493 ha, ước vụ Thu đông là 40.000 ha); trong đó, diện tích ký kết hợp đồng liên kết sản xuất và tiêu thụ lúa với công ty Cổ phần (CP) Tập đoàn Lộc Trời diện tích vụ Đông Xuân 2021-2022: 29.856 ha, Hè Thu 2022: 35.000 ha và Thu Đông 2022: 24.019 ha. 

Đến nay, đã phối hợp vận động hơn 40 HTXNN và nhiều THT liên kết với trên 30 doanh nghiệp tham gia ký hợp đồng tiêu thụ lúa của nông dân, điển hình như: Công ty CP tập đoàn Lộc Trời, Công ty CP Xuất nhập khẩu An Giang (Angimex), Công ty TNHH Angimex – Kitoku, Công ty TNHH lương thực Tấn Vương, công ty Cổ phần Gentraco, Chi nhánh công ty CP Lương thực Bình Định tại An Giang,... Hoặc ký hợp đồng với từng hộ dân.... Nội dung hợp đồng tuân thủ theo Hợp đồng mẫu của tỉnh, giá thu mua cao hơn giá thị trường khoảng 50đ-100đ/kg; Đối với HTXNN, THT doanh nghiệp hỗ trợ chi phí quản lý thực hiện từ 10 - 20đ/kg trên tổng sản lượng thu mua. 

Ngay từ lúc gieo trồng nông dân không còn lo sợ vấn đề tiêu thụ cũng như giá cả vì thông qua ký kết hợp đồng trước mỗi vụ nông dân đã biết được tỷ lệ lợi nhuận sau thu hoạch cũng như chủ động vấn đề giá cả khi bán cho Công ty từ đó mà nông dân chỉ cần tập trung ứng dụng có hiệu quả những tiến bộ của khoa học kỹ thuật vào quá trình sản xuất để tăng năng suất, chất lượng hạt lúa làm ra, giảm được chi phí. 

Lợi nhuận và thu nhập của nông dân tăng từ 20 – 25 triệu đồng/ha. Bên canh đó để hợp tác gắn kết lâu dài với nông dân và khắc phục những hạn chế từ những năm trước, các Công ty không ngừng cải tiến trang thiết bị trong việc tiếp nhận thu mua sản phẩm, đảm bảo tính xác thực, tạo thêm sự yên tâm và sự hài lòng cho bà con nông dân.

Từ năm 2019 đến nay, Hội Nông dân phối hợp cùng Sở Nông nghiệp, Liên minh Hợp tác xã, Tập Đoàn Lộc Trời tham gia thành lập 50 HTX, tham gia góp 20% vốn điều lệ, cử nhân sự Giám đốc, Kế toán Hợp tác xã (do Tập đoàn Lộc Trời trả lương). Hỗ trợ dự án liên kết theo quyết định số 30/2019/QĐ-UBND ngày 22/7/2019 của UBND tỉnh, Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐND ngày 12/7/2019 của HĐND tỉnh và Nghị định 98/2018/NĐ-CP ngày 5/7/2019 của Chính Phủ. 

Các hình thức liên kết trước mắt trong năm 2020 chọn vùng liên kết đối với cây lúa từ 100ha trở lên, năm 2021 trở về sau 200ha và các dự án liên kết sẽ được hỗ trợ theo định mức theo quy định. Hỗ trợ nông dân áp dụng khoa học - kỹ thuật vào mùa vụ dựa trên các kết quả nghiên cứu; Mang đến bộ giải pháp bảo vệ và phát triển cây trồng theo hướng hiệu quả, an toàn, bảo vệ môi trường (theo hướng sản xuất nông nghiệp bền vững đạt tiêu chuẩn quốc tế: SRP, Global GAP, Local GAP, VietGAP). Cùng với HTX tìm kiếm, xây dựng thị trường tiêu thụ sản phẩm cho nông dân tham gia HTX: Hỗ trợ xây dựng thương hiệu nông sản; ưu tiên cho HTX sử dụng thương hiệu của Lộc Trời để bán sản phẩm; Hỗ trợ xây dựng thương hiệu riêng cho HTX; Kết nối người mua giảm các khâu trung gian; Hỗ trợ xây dựng trung tâm giao dịch nông sản của địa phương.

Bên cạnh đó, xác định vai trò của THT là tổ chức đại diện nông dân không thể thiếu trong thực hiện chuỗi liên kết sản xuất theo mô hình cánh đồng lớn vì thế tại các tiểu vùng tham gia thực hiện chuỗi liên kết xây dựng cánh đồng lớn, Hội Nông dân cơ sở đã chủ động thành lập các THT, đến nay có toàn tỉnh có 1.087 THT (lúa 225 tổ, rau màu 142 tổ, căy ăn trái 176 tổ, còn lại là lĩnh vực khác) với 15.925 thành viên và có 267 CLBND với 7.158 thành viên; 173 mô hình "Chi, Tổ Hội Nông dân nghề nghiệp" với 2.500 thành viên tham gia; tham gia vận động thành lập 211 HTX nông nghiệp thủy sản. 

Nhiều THT thành lập hoạt động tốt, quản lý chặt chẽ từ nguồn vốn góp đến khâu hoạt động sản xuất kinh doanh tương tự một hợp tác xã, giải quyết được việc làm cho các hộ nghèo và cận nghèo thông qua tổ, nhóm chăn nuôi và tiểu thủ công nghiệp; thực hiện một số dịch vụ như cung ứng vật tư, bơm tưới, tiêu thụ sản phẩm; phát triển một số ngành nghề, tiểu thủ công nghiệp góp phần phục hồi một số ngành nghề truyền thống của địa phương đây là một tiền đề tốt để các tổ hợp tác dần chuyển sang hợp tác xã theo Luật Hợp tác xã 2012.

Cánh đồng lớn và sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị là mô hình tốt nhất hiện nay trong việc giải quyết vấn đề khó khăn nhất là tiêu thụ lúa gạo hàng hóa. Mô hình đạt hiệu quả cao trong việc hợp tác liên kết, tổ chức lại sản xuất nhằm nâng cao chuỗi giá trị lúa. Nếu thực hiện đúng theo mô hình cánh đồng lớn và sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị sẽ giúp được người nông dân giảm được chi phí đầu ra nhờ giảm bớt các khâu trung gian trong việc cung ứng giống, phân thuốc bảo vệ thực vật; giảm chi phí nhờ áp dụng đúng quy trình kỹ thuật; giảm chí phí nhờ việc tổ chức lại sản xuất theo quy mô lớn; giảm chi phí trong khâu thu hoạch và tiêu thụ…cánh đồng lớn còn giúp doanh nghiệp có được vùng nguyên liệu ổn định với sản phẩm đúng theo nhu cầu và chất lượng được kiểm soát. 

Nhiều chính sách hỗ trợ phát triển cánh đồng lớn như: Quyết định 62/2013/QĐ-TTg; QĐ 68/2013/QĐ-TTg; các Quyết định của UBND tỉnh khuyến khích doanh nghiệp đầu vào nông nghiệp nông thôn trên địa bàn An Giang đã tạo ra điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư để phát triển mô hình Cánh đồng lớn trên địa bàn tỉnh. 

Bên cạnh những thuận lợi cánh đồng lớn mang lại vẫn còn những khó khăn, thách thức ảnh hưởng nhiều đến việc thực hiện cánh đồng lớn như mức độ tham gia còn hạn chế, tập quán sản xuất đơn lẻ, thói quen bán lúa tươi tại ruộng; hướng tới lợi ích trước mắt, chưa tích cực hợp tác để có lợi ích lâu dài. Năng lực quản lý, khả năng đàm phán của các HTX, THT còn hạn chế nên chưa mạnh dạng tham gia và vai trò làm đại diện liên kết giữa doanh nghiệp với nông dân còn mờ nhạt; giữa doanh nghiệp và nông dân chưa có lòng tin vững chắc; xác định giá trị thị trường để làm cơ sở tính giá thu mua cũng là một cản trở lớn để liên kết, hai phía sẵn sàng phá vỡ hợp đồng khi giá thị trường biến động lớn; vị trí pháp lý của THT là tổ chức đại diện nông dân đứng ra liên kết còn nhiều bất cập nên chỉ số ít THT ký liên kết được với doanh nghiệp…

Để thực hiện có hiệu quả mô hình cánh đồng lớn, cánh đồng liên kết, Hội Nông dân tỉnh sẽ là tổ chức đóng vai trò nòng cốt trong đề xuất chủ trương, gắn kết doanh nghiệp với nông dân chung tay xây dựng hoàn chỉnh cánh đồng lớn, cánh đồng liên kết và sản xuất kinh doanh nông nghiệp theo chuỗi giá trị. Trước mắt Hội sẽ tập trung vào những việc sau:

- Vận động, tập hợp nông dân tham gia các THT sản xuất cùng với tổ chức các lớp tập huấn nâng cao kiến thức sản xuất, liên kết sản xuất cho nông dân; hạn chế tối thiểu trường hợp manh mún, xé lẽ trong sản xuất.

- Thông qua các mô hình THT sản xuất, CLBND, chi tổ hội nông dân nghề nghiệp và liên ngành với các Ngân hàng thương mại, doanh nghiệp hướng dẫn, giúp đỡ nông dân mua vật tư nông nghiệp với giá đại lý hoặc bằng tiền mặt ngay từ đầu vụ để tránh tình trạng bị áp lực vừa phải bán lúa tươi với giá rẽ ngay thu hoạch vừa phải trả vốn và lãi giá cao bên ngoài do đến hạn.

- Đại diện, hướng dẫn, tư vấn cho nông dân trong ký kết hợp đồng trực tiếp với các doanh nghiệp trong thu hoạch, trao đổi sản phẩm và bảo quản. Duy trì việc phối hợp với công ty, doanh nghiệp tổ chức các buổi họp dân triển khai kế hoạch ngay từ đầu vụ với sự tham gia của lãnh đạo địa phương có như thế giúp địa phương xác định được vùng nguyên liệu tránh tình trạng "da beo" và nắm được kế hoạch triển khai của các đơn vị tham gia cánh đồng lớn trên địa bàn.

- Phối hợp chính quyền vận động, hình thành các cánh đồng lớn, cánh đồng liên kết liền kề phù hợp với quy hoạch, có đường giao thông thủy thuận lợi hoặc đầu tư đường giao thông thủy thuận lợi phục vụ công tác vận chuyển, phơi sấy, tồn trữ.

- Cùng với Nhà nước kêu gọi các doanh nghiệp đầu tư xây dựng cơ sở vật chất ở các vùng cánh đồng liên kết phục vụ sản xuất, vận chuyển sản phẩm.

- Phối hợp các ngành liên quan thường xuyên giám sát hợp đồng ký kết giữa nông dân và công ty, doanh nghiệp để kịp thời phát hiện và xử lý những vướng mắc.

Trong giai đoạn hiện nay, mô hình cánh đồng lớn, cánh đồng liên kết cho thấy những hiệu quả kinh tế cao trong việc nâng cao thu nhập cho người nông dân, liên kết thị trường và từng bước xây dựng thương hiệu gạo Việt với vùng nguyên liệu chất lượng cao và hình thành lực lượng nông dân có trình độ cao trong quá trình sản xuất lúa. Sản xuất nông nghiệp theo mô hình cánh đồng lớn và liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị là xu thế mới, phù hợp trong điều kiện sản xuất hiện nay. 

Để làm tốt điều này, Nhà nước - Doanh nghiệp - Nông dân cùng tổ chức đại diện của mình phải cùng nhau gắn kết, cùng nhau chia sẻ những khó khăn và thuận lợi. Đồng thời Cấp ủy, chính quyền quan tâm hỗ trợ về kinh phí để Hội Nông dân các cấp có điều kiện để xây dựng các tổ chức đại diện nông dân và mô hình sản xuất liên kết tại địa phương. Có như thế mô hình mới có điều kiện phát triển rộng và bền vững hơn.